MULA BUKANING UPACARA TINGKEBAN utawi MITONI

Mula Bukanipun Upacara Tingkeban utawi Mitoni

Wonten ing Serat Pustakaraja Madya ingkang dipun terbitakan dening Tanaya ing tahun 1938, nyariosaken bilih upacara Tingkeban punika kawiwitan rikala jaman paprentahanipun Prabu Jayapurusa ing Nagari Widarba. Dipun cariyosaken, bilih ing wewengkon nagari kasebat wonten satunggaling pasangan 'suami isteri' ingkang nama Ki Sadya lan Nyi Tingkeb. Piyambakipun sampun selangkung tahun anggenipun omah-omah, ananging saben-saben Nyi Tingkeb nglairaken anak temtu lajeng tilar, mboten purun dipun emong.

Ing satunggaling wekdal Ki Sadya lan Nyi Tingkeb ingkang nembe nandhang dhuhkita menika pikantuk wisik, bilih Kyai Sadya lan Nyi Tangkeb kadhawuhan sowan ing ngarsaning Prabu Jayapurusa, awit nata Widarba menika anggadhahi kawicaksanan ingkang sakalangkung ageng, tartamtu saged paring luwar dhumateng panandhangipun Ki Sadya lan Nyi Tingkeb.

Saestu, kekalihipun sowan ing ngarsanipun Sang Prabu, nyariosaken purwa, madya lan wasana panandhanging gesang, ngantos kaparingan wisik, kadhawuhan marak ing ngarsanta nata. Sang Prabu Jayapurusa ageng ing welasipun midhangetaken pasambating kawula kekalih. Salajengipun Sang Prabu sagah paring margi luwaring bebendu, sauger Kyai Sadya lan Nyi Tingkeb purun anglampahi sekawan prekawis, injih menika :

1. Mragat ayam saben ngantos tahun
2. Saben dinten Rebo lan Setu adus ing lepen ngagem ciduk siwur lan maca mantra;
   Hong Hyang-Hyangning martayu,
   amartani sarwa uma sestu,
   umaningsung ya uma wisesa-jati,
   wisesaning Batara gung,
   pan iya wisesaningong.
3. Menawi sampun ngandhut, Nyi Tingkeb kedah kendhitan ron tebu tulak
4. Saksampunipun nglampahi upacara punika (mragat ayam, maca donga mantra, adus lan sabukan ron tebu telak) lajeng gantos busana ingkang enggal lan suci (pethak).

Kanthi manah gilig, kekalihipun nglampahi menapa ingkang kadhawuhaken Sang Prabu. Kaelokaning kahanan, Nyi Tingkeb marambah-rambah ngandhut lan mbabar putra kanthi slamet, bagas waras.

Sang Prabu rena ing penggalih, Kyai Sadya lan Nyi Tingkeb katimbalan sowan. Sabdaning Sang Nata, gegandhengan kaliyan luwaring bebendu, Kyai Sadya lan Nyi Tingkeb, kagantos asma dados Kyai Brayut lan Nyai Brayut, ( jalaran anakipun kathah ngantos pating brayut).

Salajengipun Sang Nata paring dhawuh dhumateng kawulanipun, mliginipun kagem para ibu. Soksintena ingkang kepengin jabang-bayi ing kandhutan luwar saking bebendu lan dumugi titi wanci leking saget lair lancar lan slamet nir sambekala, kadhawuhan nulada lampahipun Nyai Tingkeb sinartan ubarampe slametan wiwit setunggal wulan dumugi sanga wulan, injih menika :

Setunggal wulan : Janin taksih bening kados toya, slametanipun jenang pethak.
Kalih wulan : Janin semburat abrit kados rah, slametanipun jenang sumsum.
Tigang wulan : Janin sampun wiwit padhet awarni jane, slametanipun sega punar.
Sekawan wulan : Janin madhet saestu, slametanipun gudeg kupat.
Gangsal wulan : Janin wiwit maujud, slametanipun tumpeng megana lan janganan.
Enem wulan : Janin katingal mencungul abrit ndaging, slametanipun apem contong utawi apem pasung (clorot).
Pitu wulan : Janin meh sempurna sifatipun, slametanipun tumpeng janganan pitung werna. Slametan pitung wulan menika kasebat mitoni utawi tingkeban. Biasanipun dipun sarengaken kaliyan slametan enem wulan, pramila slametanipun katambah apem contong. Dados lengkapipun kangge tingkeban, slametanipun tumpeng janganan pitung warni lan apem contong.
Wolu wulan : Slametanipun jajan klepon lan srabi tangkeb, nggambaraken endog bulus ingkang badhe netes.
Sanga wulan : Slametanipun jenang procot, supados lairipun jabang bayi gampil (mrocot) kupat sumpel nggambaraken dalanipun jabang bayi lan waluh kanthi pangajab supados ari-arinipun bayi kandel lan kiyat kados kulit waluh.

Katitik saking ubarampe slametan, pranyata slametan pitu wulan mujudaken slametan ingkang paling komplit. Pramila dumugi samenika slametan kapunjeraken nalika kandhutan ngancik ing wulan ka pitu, lajeng mratah kasebat Mitoni. Wondene Tingkeban kapendhet saking nama Nyai Tingkeb ingkang pinangka cikal bakalipun upacara slametan kalebet Mitoni.

Dududanipun prekawis, bilih tumrapipun tiyang Jawi nguri-uri upacara slametan kandhutan wiwit setunggal wulan ngantos dumugi sanga wulan (kalebet Tingkeban utawi Mitoni) menika mujudaken upacara atur puji panuwun denea pasangan calon Bapak ibu sampun kapitados pinangka patner-ipun Gusti Ingkang Murbeng Gesang kangge nyipta titah enggal inggih menika ponang jabang bayi. Sahengga gesanging calon jabang bayi ingkang sampun dipunparingaken lan dipun pitadosaken menika pantes dipun syukuri, dipun upakara lan dipun tresnani wiwit nalika gesang menika tumapak ing guwagarba lan ing salajengipun.

Raos tresna dhumateng gesang menika estuning tuwuh saking 'Gesang' menika piyambak, saengga sok sintena ingkang nresnani gesang menika sami kaliyan nresnani Ingkang Akarya Gesang.(Herjaka HS)